Maču pikču – sveti grad Inka

Sveta dolina

U peruanskim Andima, nedaleko od Kuska (Cuzco), drevne prestonice carstva Inka, nalazi se jedna od najbogatijih dolina s mnogobrojnim kulturnim spomenicima. To je Valle Sagrado (Sveta dolina) koja se proteže na više od sto kilometara, od mesta Pisak (Pisac) do Maču Pikčua (Machu Picchu). U njoj se nalaze ostaci važnih gradova i obrednih središta Inka. Na nadmorskoj visini od prosečno 2800 m, dolina pruža optimalne uslove: blagu klimu s prosečnom temperaturom od 18° C, bogatu floru i faunu, plodno tle koje natapaju brojni vodeni tokovi nastali otapanjem snega na visinama iznad 4000 m.

Dolinom protiče moćna reka Vilkanota (Vilcanota) ili Urubamba. Nekada se zvala Viljakamaju (Willacamayu) – Sveta reka – jer je za Inke predstavljala zemaljsku sliku Nebeske reke, Mlečnog puta, koji je u Andima poznat pod nazivomMaju (Mayu).

Mlečni put je služio Inkama kao važno središte obredne orijentacije. Letopisac Kristobal de Molina (Cristobal de Molina) opisao je godišnje ceremonijalno hodočašće Inka-sveštenika za vreme zimskog solsticija. On govori kako su išli od Kuska prema jugoistoku, sledeći stazu Maju sve do klanca La Raja (La Raya) gde počinje reka Urubamba i gde je, prema mitologiji, rođeno Sunce. Odatle su se vratili u Kusko i produžili severozapadno sledeći svetu reku Urubamba koja teče smerom jugoistok-severozapad. Inke su ovim hodočašćem povezali nebesku reku Maju sa zemaljskom rekom Urubamba.

U drevna je vremena postojalo uverenje da svetinja uvek ima dvojnika, npr: vladar Inka ima dvojnika po imenu auke (hauque), tj. “brat”. Najčešće se taj dvojnik poistovećivao sa statuama koje su predstavljale vladare i bile su poštovane kao i sam Inka.

Čak i danas u brdskim seoskim poljoprivrednim zajednicama ljudi veruju da sile koje postoje iznad zemlje (Bog, Sunce, Mesec, zvezde) imaju ograničenu moć. Ako se te sile privuku i predstave na zemlji, tada postaju moćne.

Hramovi i svetilišta takođe imaju svoj transcendentni model, a na zemlji postoje samo kao njegovi dvojnici, odnosno kao odraz nečega što već postoji na nebu gde je sve savršeno uređeno.

U skladu s takvim verovanjem, po čitavoj Svetoj dolini bile su podignute goleme građevine kao znak obrednih mesta, koja su predstavljala glavna andska sazvežđa otkrivena u nebeskoj reci Maju, poput: Stabla, Lame, Kondora, itd. Tako su dolina i njena reka slika Maju, poput odraza u ogledalu.

Sledeći “Stazu Inka”, koja prolazi Svetom dolinom, nailazi se na obredna mesta koja su bila poput različitih stanica na putu verskog hodočašća prema najvišem svetilištu Inka – Maču Pikču.

Položaj skrivenog grada

Ovo poslednje uporište dinastije Inka nalazi se nizvodno na samom kraju Svete doline, na mestu gde istočni obronak planinskog grebena preči put uzburkanoj vodi reke Urubambe.Korito reke ovde naglo skreće udesno, a zatim ulevo, opisujući obrnuto slovo “U” oko podnožja planinskog grebena. Potpuno zaštićeno moćnom rekom sa tri strane, poput poluostrva, strmo se uzdiže šiljato brdo hiljadu metara nad rekom. Na njegovom sedlu nalazi se najbolje očuvani grad Inka.

Poslednji deo “Staze Inka” koja je vodila do Maču Pikču, mestimično je bio uklesan u liticu i po potrebi je mogao lako da se brani s nekolicinom vojnika.

U doba osvajanja Perua, Španci nisu znali za postojanje ovog grada. Premda se pričalo o nekom skrivenom gradu i njegovom neprocenjivom blagu, prvi će zapadnjak ugledati ovaj grad tek nakon više od četiri veka potrage. Bilo je to 1911. godine kada je u Peru došao Hajram Bingam (Hiram Bingham), mladi naučnik s američkog univerziteta Jejl.

Njega je jedan meštanin odveo do vrha brda. Ugledavši Maču Pikču, Bingam je uzviknuo: “Kakav je to neverovatan san!” Otkrio je nedirnuto kameno gnezdo koje predstavlja jedno od najboljih svedočanstava kosmogonijske misli Inka.

Na zaravni Starog Vrha (Maču Pikču) skrivenog u oblacima, na prostoru dužine 700 metara i širine 500 metara, smešten je skladno izgrađen mali grad za oko hiljadu stanovnika. Podeljen je u 12 četvrti koje se nalaze na 14 terasa. Umesto ulica, terase povezuje pedeset stepeništa sa tri hiljade stepenica. Na krajnjem severu nad gradom se uzdiže Mladi Vrh (Huayna Picchu). Grad je podignut na nadmorskoj visini od 2500 metara, i ograđen je odbrambenim zidom na jedinoj pristupačnoj strani, dok su ostale tri okružene poljoprivrednim terasama koje su smeštene na vrhovima nepristupačnih litica. Grad je nevidljiv iz doline reke Urubamba, dok se s njega pruža savršen pogled i mogućnost potpunog pregleda nad čitavim okolnim područjem.

Slika sveta

Maču Pikču je sagrađen po uzoru na sliku sveta koja je zasnovana na postojanju polariteta kao što su: gore i dole, desno i levo, muško i žensko, itd. Najvažnija je bila vertikalna podela sveta. Na kečua (quechua) jeziku, kojim su govorili Inke postoje dva termina koja opisuju tu podelu: Urin Pača (Hurin Pacha), što znači “niži svet” i Anan Pača (Hanan Pacha), “viši svet”. Uz niži svet je vezan kult pećine, izvora, reke. To je kraljevstvo Pačamame (Pachamama), Zemlje-Majke. Viši svet je Nebo, obitavalište Virakoče (Viracocha), Sunca, Meseca i svih zvezda. Uz njega je vezan solarni kult.

Simboli, kojima su često bila predstavljana ova dva sveta bili su kondor i jaguar. Kondor je vezan uz viši svet, Sunce u zenitu; dok je jaguar predstavljao “utrobu zemlje”.

Glavni simbol kojim su Inke prikazivali vezu između ova dva sveta bile su stepenice. Njima su prikazvali prelaženje iz jednog područja u drugo, iz jednog stanja u drugo. Simbolika stepenica istovremeno je izražavala i međusobnu razliku između onoga što povezuje.

Podelu unutar slike sveta nalazimo u jednom od malobrojnih starih andskih zapisa, pisanih na kečua jeziku. To je himna o Virakoči, čiji odlomak glasi:

 

Sveti, Gospodine, Stvaraoče svetlosti što se rađa.

Ko si ti? Gde si ti?

Kako te mogu videti? U onom višem svetu, u onom nižem svetu, na kojoj strani sveta se nalazi tvoj moćni presto?

Na nebeskom okeanu ili u zemaljskim morima,

gde boraviš ti? (…)

Stvaratelju višeg i nižeg sveta, beskrajnog okeana,

Pobedniče u svemu, gde si ti? Šta kažeš ti?

Progovori, dođi, ti što si Istina gornjeg,

ti što si Istina donjeg. (…)

O, Gospodine, koji sve unapred znaš, gde si?

Možda si gore, a možda dole. Oh, slušaj me!

Na nebu nad nama gde možda jesi,

u zemlji pod nama gde možda jesi…

 

U ovom tekstu jasno je izražena bipolarnost nižeg i višeg, ali i metafizički nemir u potrazi za jedinstvom, za povezanošću polariteta.

U mitu o postanku carstva Inka, Manko Kapak (Manco Capac) i njegova sestra – žena traže mesto gde će sagraditi sveti grad Sunca. Oni sa sobom nose zlatan štap koga zabijaju u zemlju gde god da se zaustave kako bi jeli i spavali. Tamo gde su uspeli da ga zabodu u zemlju jednim jedinim udarcem, sagradili su Kusko, glavni grad carstva.

To je bilo sveto mesto, dakle, ono gde je bilo moguće ostvariti vezu između višeg i nižeg sveta. Kusko je bio podeljen na gornji i donji grad – Anan Pača (Hanan Pacha) i Urin Pača (Hurin Pacha).

Ista takva podela postoji i u Maču Pikču. Svaki spomenik postavljen je na tačno određeno mesto kako bi izvršavao svoju ulogu u smislu sakralne geografije. Čitav grad sačinjava piramidu, a njen vrh predstavlja Intiuatana (Intihuatana), poznati “Kamen Sunca”.

Pojam svetog kod Inka je bio određen jedinstvom koje je postignuto skladnim odnosom između nebeskog i zemaljskog. Za sveto su imali nazivuaka (huaca). To je bilo doslovno sve ono što ima određenu vezu s drugim, višim svetom: izvor, planina, neobičan oblik kamena, debla drveta, itd. mogli su biti uaka.

Određivanje svetih mesta značilo je pronaći na zemlji ona mesta koja će, osim po posebnim prirodnim obeležjima, biti pogodna za izgradnju simboličkih stepenica, odnosno, koja će ljudskom delatnošću omogućiti rezonanciju s idealnom slikom na nebu.

O ovom nastojanju Inka govori 1906. godine Garsilaso u opisu pobede Inka Majta Kapaka (Mayta Capac) nad Kak Jauri (Cac Yauri): “Znajući da će ih Inka savladati, ljudi zauzeše brdo. Brdo beše u obliku kupe poput glave šećera, kao da ga je neko rukama oblikovao, a bilo je to neobično jer je sav prostor okolo bio ravan. Verovali su stoga da je brdo sveto, jer je stajalo usamljeno i bilo prekrasno pa su mu prinosili žrtve.”

Mnoštvo elemenata potvrđuje Maču Pikču kao svetilište. Prema sakralnoj geografiji, grad se nalazi na odabranom mestu, na kraju Svete doline, gde se nebeska reka Maju simbolički približava reci Urubamba. Ovo neobično kameno gnezdo koje se nalazi okruženo visokim planinama, polazište je starog kondora koji uzleće prema zapadu, i leti u noćno nebo prema zvezdama nebeske reke Maju.

Ogledalo univerzuma

Maču Pikču je bio značajno mesto astronomskih posmatranja i kompleksni kultni centar gde su se Amautasi (mudraci) posvećivali u učenja solarnih i stelarnih kretanja.

Osa sever-jug naglašena je s tri megalita, tri uake (sveta kamena), koji su smešteni na krajnjem jugu, pod glavnom kulom (u središtu) i na krajnjem severu grada. Ova osa deli grad na dve polovine: Anan Pača ili “gornji grad” koji se nalazi na zapadnoj strani, a bio je namenjen kontemplaciji nebeskog sveta, dok je Urin Pača “donji grad” (istočna strana grada) bila namenjena svakodnevnom životu njegovih stanovnika.

U donjem gradu su bila spremišta, radionice, glavne poljoprivredne terase, … kao i vrlo važna kultna mesta. Tamo je bila četvrt posvećena Zemlji, gde je smeštena već spomenuta glavna kula, neobična polukružna građevina u kojoj se nalazi središnja uakagrada.

Ispod te kule Toreon (Torreon) nalazi se pećina u kojoj su pronađena udubljenja u zidu za mumije Inka (kraljevski mauzolej) i žrtvenik u obliku stepeništa sa sedam stepenica. To je jedan od simbola Pačamame (Zemlje-Majke) koja svojom energijom usmerava svoje sinove prema višim oblicima postojanja. Na čitavom andskom prostoru pećine su, kao veza s podzemnim svetom i kao mesto čovekovog porekla, prema mitu, imale magično-simboličko značenje.

Ispod prozora Toreona koji gleda na Mladi Vrh (Huayna Picchu), nalazio se izvor od koga se stepenasto spuštalo 16 fontana ili malih bazena. Kultom vode i fontana vladala je Mamakoča (Mamacocha) – majka. Obredne fontane povezivale su viši svet Anan (Hanan) i niži Urin (Hurin).

U istočnom delu donjeg grada kog danas nazivaju Los Karseles (Los Carceles) – tamnice, nalazi se jedna od najzanimljivijih nerazrešenih zagonetki. To je lavirint povezanih prostorija. Navodno se ispod grada nalazi više lavirinata koji su, kada su grad napuštali njegovi poslednji stanovnici, bili zatvoreni. Ispod jedne velike stene, ulevo vodi vrlo nizak i uzak prolaz u lavirint, dok se zdesna nalazi kameno stepenište koje se spušta u danas zatrpano podzemlje. Ispred stene, na ravnoj kamenoj podlozi, upada u oči reljef kondora čija krila čine stranice neobrađene stene. To je simbolički prikaz izlazećeg Sunca koje poput kondora izlazi iz utrobe zemlje, spremno da poleti u zoru.

U ovoj istoj četvrti nalazi se i “Kuća devica Sunca”, sklop više istovetnih stambenih građevina, za koje se pretpostavlja da su bile obitavalište Aklas (Acclas), značajnog verskog reda devojaka posvećenih bogu Sunca – Inti.

Na gornjem gradu, na zapadnoj strani, smešteni su jedan do drugoga hram Virakoče i “Hram tri prozora”.

Tri prozora istoimenog hrama okrenuta su prema glavnom trgu i gledaju prema istoku. Orijentirani su prema tri najvažnije tačke prividnog kretanja Sunca tokom godine: dve solsticijske i jedne ekvinocijske.

Od zaravni na kojoj se nalaze ova dva hrama, vodi stepenište od 60 stepenica do najvišeg mesta u gradu gde se nalazila astronomska opservatorija. Na vrhu tog brega – piramide nalazi se nekoliko zdanja koja su verovatno bila posvećena Mesecu i zvezdama. U središnjem prostoru uzdiže se isklesani vrh brega, visok 1,80 metara, koji stepenasto završava malim obeliskom. To je poznati “Kamen Sunca”, ili “Kamen koji drži kretanje Sunca” Intiuatana(Intihuatana). Njegova uloga je bila posebno važna za vreme zimskog solsticija kada je Sunce dostizalo najnižu tačku svog godišnjeg putovanja.

Zbog važnosti Intiuatana u religiji Inka, španski osvajači su razbijali taj kamen gde god bi ga našli. Zahvaljujući tome što Španci nisu nikada otkrili Maču Pikču, ovaj je Intiuatana ostao neoštećen.

Sa vrha brega spušta se stepenište na drugu stranu do Intipampe (ravnice Sunca), gde se, prema mišljenju nekih naučnika, za vreme zimskog solsticija odvijala najznačajnija godišnja svečanost – Inti Rajmi (Inti Raymi). To je glavni trg, najveća ravna površina u gradu. U sredini se nalazio veliki četvrtasti kameni žrtvenik. Drugi pak misle da se ova ceremonija održavala u polukružnoj kuli gde se nalazi središnja uaka grada. Verovatno je istina i jedno i drugo jer se svečanosti Inti Rajmi sastojala od više ceremonijalnih delova.

Na severnoj strani trga put vodi prema Uajna Pikču (Huayna Picchu), Mladom brdu. Do vrha što se uzdiže 400 metara nad gradom, vodi strma staza. Na brdu se nalazi “Kamen Sunčanog prestola” koji je prevrnut. Do Mesečevog hrama stiže se bočnim putem Uajna Pikčua. To je pećina koja je iznutra obrađena, s udubljenjima u zidu i slepim vratima koja simboliziju povezanost sa svetom mrtvih.

Svečanost bele lame

Na žrtveniku hrama Virakoče[1], u obliku velikog pravouglog monolita, odvijala se žrtva Bele lame. To je bila značajna ceremonija koju je vodio Viljak umo (Villac umo), Veliki sveštenik prilikom svečanosti Nebeske Lame, koja je vezana uz konstelacije Lire i Strelca.

Naime, konstelacija Lame je zauzimala posebno mesto na peruanskom nebu. Među istorijskim beleškama nalazimo andsko sazvežđe zvano Katačiljaj (Catachillay) ili Jakana (Yacana), što je prema letopiscima predstavljalo lamu i njeno mladunče:“…takođe su poštovali ono što se nalazilo blizu zvezde Urkučiljaj (Urcuchillay), a to je bila lama Katačiljaj. Ona je bila prilično velika, a pored nje je stajalo njeno mlado…”.

Verziju koju je objavio Hose Maria Arkedos (Jose Maria Arquedos), u delu Bogovi i ljudi Uaročiria (Huarochiria), navodi se: “… kažu da je Jakana (Catachillay) poput lamine senke, ili da je dvostruka i da šeće sredinom neba. Vrlo je velika i mračnija od noćnog neba, ima krupnu šiju i dva oka… Takođe kažu kako životinja silazi u ponoć i pije vodu iz mora, i tada ju je nemoguće videti. Kad ne bi došla da pije vodu, celi svet bi bio potopljen. Kada njezino mlado počinje sisati, ona se budi…”

Navedena konstelaciija je vezana uz dve zvezde: Alfa i Beta Kentauri, koje su predstavljale oči lame. I danas se u poljoprivrednim krajevima Anda te zvezde nazivaju Ljanak Navin(Llanac Nawin) – lamine oči.

Ovo sazvežđe se nalazi na južnom delu Mlečnog puta, odmah ispod Južnog krsta. Kada je sazvežđe na najnižoj tački i kada počinje nestajati sa horizonta (krajem oktobra), kažu da je lama pognula glavu kako bi se napila vode iz mora, a to će sprečiti potapanje sveta. Tako voda iz mora ulazi u Maju, tj. Svetu reku (Mlečni put) i kasnije opet pada na zemlju u obliku kiše.

Inicijacija mladića se odvijala prilikom svečanosti Bele lame, kada su mladi i stari plesali zajedno. Jedni su prihvatali aktivnu odgovornost odraslih u društvu, a drugi su je napuštali. Na taj način su obeležavali cikličnu obnovu koja je značila ponovno uspostavljanje reda u svetu: na nebu, prelaskom vode iz mora u nebesku reku; a na zemlji, upućivanjem mladih u struju života, tj. prihvatanje odgovornosti odraslih.

Inti rajmi – svečanost Sunca

Najveća svečanost carstva odvijala se povodom zimskog solsticija. To je bila svetkovina Inti Rajmi koja se još i danas u narodu obeležava 24. juna pred monumentalnim zidinama Saksajuamana (Sacsayhuaman), na brdu iznad Kuska. Intiuatana iz Maču Pikčua je isklesana slika toga solarnog kulta.

Dok su Evropljani palili vatre uoči Sv. Jovana u čast Sunca nakon letnjeg solsticija, na južnoj hemisferi kod Inka se u isto vreme održavala svečanost zimskog solsticija i slavilo Inti Rajmi, kult Sunčeve smrti i oživljavanja.

Letopisci nam opisuju tok ove raskošne svečanosti u prestonici carstva, gradu Kusku. Samoj ceremoniji prethodila su tri dana sveopšeg posta. Uzdržavalo se od svega osim malo belog kukuruza i vode. Bilo je zabranjeno zapaliti vatru koja se tada gasila u svim gradovima.

U zoru, na sam dan ceremonije, vladar Inka je napuštao svoju palatu i kretao prema velikom trgu Uakaipata (Huaccaipata), praćen povorkom plemstva u svečanim, bogato ukrašenim odorama. Smeštali su se zatim na veliki trg, strogo prema hijerarhijskom poretku. Čitav narod je iščekivao izlazak Sunca.

Inka je tada preuzimao ulogu vrhovnog sveštenika. Prvo je predvodio pripremne ceremonije kao što su Titinki (Titinci), pozdrav svim silama prirode, i ceremoniju gašenja žeđi oca Sunca izlivanjem svetog pića u veliku zlatnu fontanu. Prve ceremonije završavale su tako da je Inka žrtvovao ocu Suncu zlatne čaše.

Glavni deo velike svečanosti Rajmi bila je ceremonija Musoknina (Musoccnina). Sveta vatra, koja se svake godine gasila, trebalo je da bude obnovljena na taj način da je zapali samo Sunce. Za to se koristila narukvica koja se nazivala čipana (chipana), koju su inače nosili sveštenici. Na njoj se nalazilo jedno konkavno sočivo, pomoću koga se sunčevim zrakama zapalio pripremljeni pamuk. Zatim je “nebeski plamen” bio prenešen u Korikanču (Coricancha), glavni hram u Kusku i njime se palila zavetna svetiljka koja je održavala večnu vatru.

Toga je dana vladar slao svoju najužu rodbinu i najistaknutije vojskovođe u sve delove grada, kao i u sve delove carstva da u njegovo ime prenesu novu vatru. Nakon povratka izaslanika započinjalo je radosno slavlje koje je trajalo nekoliko dana.

Ne postoje podaci o tome što se za to vreme događalo u Maču Pikču budući da je ovaj grad ostao nepoznat španskim hroničarima koji su zapisali deo usmene predaje i istorije Inka.

Tajne skrivenog grada

Kada je 24. jula 1911. godine Hajram Bingam prvi puta ugledao Maču Pikču, shvatio je da to nije obično nalazište. Došavši do mesta koje se naziva “Kraljevski mauzolej”, ostao je zapanjen videvši zid od svetlog granita. O tome je zapisao: “Polako mi postaje jasno da se te zidine s pridruženim polukružnim svetilištem nad pećinom može uporediti s najčudesnijom obradom kamena na svetu (…) Doslovno sam ostao bez daha. Šta bi mogao biti taj prostor?”

Od tada su počela da naviru pitanja: Čime su obrađivali granit s tolikom preciznošću? Ko je i zašto sagradio Maču Pikču? Zašto je ostalo tako malo tragova njegovih stanovnika? Iako je sačuvan netaknuti kameni kostur grada, pronađeno je malo toga što bi moglo da nam priča o njegovom životu. Nesumnjivo, to je i bila namera poslednjih stanovnika koji su uklonili ili zatrpali ono što su smatrali vrednim. U svakom slučaju, imali su dovoljno vremena da pospreme grad pre nego što su ga napustili.

Šta su to sakrili od nas?

Kako bilo, svoje su najvrednije blago poneli sa sobom, a sa njim i mnoge tajne ovog skrivenog grada Sinova Sunca.

Autor: Andrija Jončić